İstisna Fatura Nedir? Nasıl Kesilir?

Vergi uygulamalarında bazı işlemler, Katma Değer Vergisi (KDV) yönünden istisna kapsamında değerlendirilebilir. Bu kapsamda düzenlenen faturalarda KDV tahsil edilmez ancak belge yasal geçerliliğini korur. İlgili durumlar için kesilen belgelere ise istisna fatura adı verilir.

İstisna Fatura Nedir?

İstisna fatura, KDV Kanunu’nun ilgili maddeleri gereği vergiye tabi olmayan mal ve hizmet teslimlerinde düzenlenen, KDV hesaplanmadan kesilen fatura türüdür. Bu tür işlemler genellikle ihracat, diplomatik işlemler bazı kamu kurumlarına yapılan teslimler veya özel teşvik kapsamındaki işlemler gibi vergiden muaf durumlarda ortaya çıkar. Bu işlemler ilgili mevzuata göre KDV istisnası kapsamına girer.

Faturada KDV satırı bulunur ancak oraya “istisna” ibaresi ve ilgili istisna kodu yazılır. Yani fatura klasik anlamda bir satış belgesidir fakat vergi alınmadan düzenlenir. Bu kapsamda “İstisna fatura tipi nedir?” sorusuna vergi dışı ancak ticari olarak geçerli olan özel fatura tipidir cevabı verilebilir.

Örneğin ihracat yapan işletme, yurt dışına gönderdiği ürün için KDV hesaplamadan fatura keser ve bu faturayı “istisna” tipiyle e-Fatura sistemine iletir. Burada uygulanan istisnanın dayanağı, KDV Kanunu’nun 11. maddesi olan ihracat istisnasıdır. Bu faturalar hem alıcı hem de satıcı tarafından elektronik ortamda beyan sistemine dâhil edilir. İstisna fatura kodları ise bu işlemin hangi gerekçeyle istisna olduğunu belirtmek için zorunludur ve her biri mevzuatta karşılığı olan işlem türünü ifade eder.

İstisnai Fatura Ne Zaman Düzenlenir?

İstisna fatura, normal fatura gibi mal teslimi veya hizmetin gerçekleştiği anda ya da en geç takip eden yedi gün içinde düzenlenmelidir. Ancak farkı işlem türünün Katma Değer Vergisi Kanunu’nda istisna kapsamında belirtilmiş olmasıdır. Yani bu tür faturalar, işlem gerçekleşmeden kesilemez fakat işlem gerçekleştikten sonra gecikmeden düzenlenmesi zorunludur.

“İstisnai fatura ne zaman düzenlenir?” sorusunun yanıtı da işlem türüne göre değişir. Ancak temel kural, KDV’ye tabi olmayan ama faturası düzenlenmesi gereken bir işlem yapıldığında uygulanması gerektiğidir. Buna aşağıdaki işlemlerle örnek verilebilir:

• İhracat Teslimlerinde: Malın yurtdışına çıkış yaptığı günden itibaren en geç yedi gün içinde istisna fatura düzenlenmelidir.
• Serbest Bölgelerdeki Teslimlerde: Teslim ya da hizmet gerçekleştiği tarihte fatura kesilmelidir.
• Teşvik Kapsamında KDV’den İstisna Yatırımlarda: Teslim veya hizmetin gerçekleşmesiyle birlikte aynı süre kuralı geçerlidir.
• Diplomatik Misyonlara Yapılan Satışlarda: Teslim sonrası, istisna kodu belirtilerek fatura oluşturulmalıdır.

E-Fatura kullanıcıları için bu süreç sistem tarafından yönetilir. İlgili fatura istisna kodları, işlem esnasında dijital fatura sisteminde seçilerek tanımlanmalıdır. Geçersiz veya hatalı istisna kodu kullanımı, beyanname uyumsuzluğu doğurabilir.

İstisnai işlemler bazı durumlarda beyanname üzerinden iadeye konu olabileceği için bu faturaların zamanında ve eksiksiz düzenlenmesi büyük önem taşır. Özellikle istisna kodları e-Fatura sisteminde yanlış girildiğinde, KDV iade süreci aksayabilir ya da redle sonuçlanabilir.

İstisna Fatura Kodları Neyi İfade Eder?

İstisna faturaların düzenlenmesinde işlemin hangi hukuki gerekçeyle KDV’den muaf olduğunu belirtmek için belirli kodlar kullanılır. Bu kodlar, Gelir İdaresi Başkanlığı’nın e-Fatura sisteminde tanımlanmıştır ve her biri KDV Kanunu’nda belirtilen istisna maddelerinden birine karşılık gelir. Bu nedenle fatura düzenlerken fatura istisna kodları bölümü, doğru seçilmesi gereken teknik bir alandır.

İstisna kodları e-Fatura üzerinden seçilerek girilir. Beyanname döneminde sistem bu kodlar üzerinden sınıflandırma yapar. Yanlış kod seçimi ise faturanın geçersiz sayılmasına ya da vergi iadelerinde sorun yaşanmasına neden olabilir. Yaygın olarak kullanılan bazı istisna kodları ve anlamları şu şekilde sıralanabilir:

• 301-İhracat İstisnası (KDVK 11/1-a): Yurt dışına yapılan mal teslimlerinde kullanılır.
• 302-Yolcu Beraberi Eşya İstisnası (KDVK 11/1-b): Türkiye’den çıkış yapan yabancı yolculara yapılan KDV’siz satışlar için geçerlidir.
• 303-Serbest Bölge Teslimleri (KDVK 11/1-c): Serbest bölgelerde faaliyet gösteren firmalara yapılan mal teslimlerinde uygulanır.
• 306-Diplomatik İstisna (KDVK 14): Elçilikler, konsolosluklar ve uluslararası kuruluşlara yapılan satışlarda kullanılır.
• 307-Teşvik Belgeli Yatırımlar (KDVK 13/d): KDV’den istisna tutulan yatırım mallarının tesliminde bu kod seçilir.
• 351-Finansal Kiralama İşlemleri (KDVK 17/4-y): Belirli finansal işlemlerde kullanılan özel kodlardan biridir.

Bu kodlar sadece yasal mevzuata değil aynı zamanda teknik fatura sistemlerine de uygun şekilde yerleştirilmelidir. Çünkü istisna faturası muhasebe kaydı ile birlikte yapılan beyanlar bu kodlara dayanarak sistemle eşleşir. Dolayısıyla faturayı düzenlerken “KDV hesaplanmadı” ibaresi yeterli değildir; asıl belirleyici unsur doğru istisna kodunun seçilmesidir.

İstisna Faturanın Muhasebe Kaydı Nasıl Yapılır?

İstisna faturalar, KDV hesaplanmadan düzenlendiği için klasik satış faturalarına göre muhasebe kayıtlarında küçük farklar içerir. Ancak temel mantık aynıdır. Gelir kaydı yapılır, karşılığında tahsilat ya da alacak hesabı işletilir. Farklı olan nokta ise KDV satırında yer alan tutarın “0” olması ve açıklama kısmına istisna gerekçesinin ve kodunun eklenmesidir. “İstisna fatura muhasebe kaydı nasıl yapılır?” sorusuna aşağıdaki şekilde cevap verilebilir:

Bir firma, yurt dışındaki müşterisine 100.000 TL tutarında ürün ihraç etmiş ve bu işlem KDVK 11/1-a maddesi (ihracat istisnası) kapsamında gerçekleştirilmiş olsun. Bu durumda muhasebe kaydı şu şekilde yapılır:

Görüldüğü gibi burada 391 Hesaplanan KDV hesabı kullanılmaz çünkü işlem KDV’den istisnadır. Ancak açıklama kısmında mutlaka şu bilgiler yer almalıdır:

• İşlemin KDV Kanunu’na göre istisna olduğu
• Hangi istisna maddesine dayandığı (örneğin KDVK 11/1-a)
• Kullanılan fatura istisna kodu (örneğin 301)

Bu bilgiler hem iç denetim hem de vergi dairesi kontrolleri için kritik öneme sahiptir. Ayrıca istisna faturası muhasebe kaydı yapılırken şu noktalara dikkat edilmelidir:

• İşlem KDV beyannamesinde “İstisnalar” bölümünde bildirilmelidir.
• Satışla ilgili giderler varsa KDV iadesi talep edilecekse ayrı hesapta izlenmelidir.
• Fatura düzenleme tarihi ile gelir kaydı tarihi uyumlu olmalıdır.

İstisna faturalar, vergiye tabi olmamakla birlikte mali tablolar üzerinde doğrudan etki yarattığı için düzgün muhasebeleştirilmelidir. Özellikle e-Fatura sisteminde kodlamalar doğru yapılmadıysa, beyanname ve muhasebe kayıtları arasında uyuşmazlık çıkabilir. Faturayı düzenleyen kişi veya işletme ayrıca gelir vergisi yükümlülüklerini de dikkate almalı, ticari kazançlarını buna göre beyan etmelidir.

İstisna Fatura İade İşlemleri Nasıl Yürütülür?

Katma Değer Vergisi’nden istisna tutulan işlemler için düzenlenen faturalar her ne kadar KDV içermezse de bu işlemler sonrası yüklenilen KDV’nin iadesi söz konusu olabilir. Özellikle ihracat, teşvik belgeli teslimler, diplomatik satışlar gibi işlemlerde, satıcı firma mal veya hizmet üretiminde harcadığı girdilere ait KDV’yi iade alma hakkına sahiptir. Bu durum, istisna fatura iadesi kavramını doğurur. İade sürecinde beklenen nakit girişlerini dengelemek için işletmelerin ticari kredi seçeneklerinden faydalandığı da sıkça görülür. İade işlemleri süreci ise aşağıdaki şekilde işler:

Beyanname Üzerinden Bildirim

İstisna kapsamındaki işlem KDV beyannamesinin “İstisnalar” bölümünde yer alan ilgili satıra kodu ile birlikte girilir. Örneğin, ihracat işlemi için 301 kodu kullanılır. Bu bildirim, KDV Kanunu’ndaki ilgili maddeye göre yapılır.

Yüklenilen KDV Listesi Hazırlanır

İade talep edilebilmesi için satıcının bu işlemle bağlantılı olarak katlandığı maliyetlere ait faturalarda yer alan indirilemeyen KDV’lerin dökümü çıkarılır. Bu liste, elektronik ortamda verilmelidir.

İade Talep Dilekçesi ve Belgeler

İade talep formuyla birlikte aşağıdaki belgeler hazırlanır:

• İstisna fatura örnekleri
• Gümrük beyannamesi (ihracat için)
• Yüklenilen KDV listesi
• Satışlara ait döküm
• Vergi dairesi sistemine yüklenen e-Fatura kayıtları

Vergi Dairesi İncelemesi ve Onay

Vergi dairesi gerekli incelemeleri yaptıktan sonra iadeyi ya nakit olarak öder ya da mükellefin vergi borcuna mahsup eder. Büyük tutarlı iadelerde vergi incelemesi veya YMM raporu talep edilebilir. İade sürecinde, istisna fatura kodları ile beyan edilen işlem türü ve yüklenilen KDV arasında tutarlılık olmalıdır. Aksi takdirde iade talebi reddedilebilir veya gecikme yaşanabilir. İstisna fatura iadesi, teknik olarak KDV hesaplama yapılmayan bir işlem olsa da dolaylı olarak satıcı açısından maliyet unsurlarının telafi edilmesini sağlar.